Zo’n beetje de grootste clichévraag uit de muziekgeschiedenis: wat is de meest invloedrijke band ter wereld? Enkele jaren geleden deden een aantal gerenommeerde muziekwetenschappers een poging om die vraag te beantwoorden. Op één eindigde – natuurlijk – The Beatles. Logisch, want je kan de muziekgeschiedenis indelen in een tijdperk vóór en een tijdperk na The Beatles. The Beatles veranderde in de muziek alles. Wie er op nummer twee terug te vinden waren? Kraftwerk.

En dat is ook logisch, want hoewel Kraftwerk lang niet zo beroemd is geworden als The Beatles zijn de invloeden van Duitsers nog dagelijks terug te horen in alle nachtclubs. Kraftwerk was zijn tijd ver vooruit, maar het startpunt was juist de eigen tijd. De Duitse formatie begon ooit als reguliere krautrockformatie en de over het algemeen vergeten eerste albums Kraftwerk Eins en Kraftwerk Zwei vielen kwalitatief blijkbaar weinig op tussen platen van andere krautrockformaties, die rond die tijd als paddenstoelen uit de grond schoten. Wat wél opviel aan Kraftwerk was echter een zekere fascinatie voor techniek. Dat juist die fascinatie de inleiding zou zijn van een compleet nieuwe muzieksoort had toen niemand kunnen denken.

Toen, dat was vóór 1974. Het jaar dat Kraftwerk de muziek veranderde. De formatie bracht het album Autobahn uit, waarop de band enkel gebruikmaakte van synthesizers en analoge instrumenten werden verbannen. Autobahn klonk, door de repeterende motieven, de stereo-effecten en de steeds terugkerende dopplereffecten, als een nummer afkomstig uit de toekomst. Later werd modernisering ook steeds meer het thema van de teksten van Kraftwerk. Vervolgalbums Radioaktivität (over de opkomst van kernenergie en radio) Trans Europa Express (hogesnelheidstreinen en Europese eenwording), Mensch-Machine (robotisering) en Computer Welt (computermaatschappij) verdiepten de sound van Kraftwerk nog meer, ingegeven door de invloed van de steeds groter wordende technische mogelijkheden waar de band dankbaar van profiteerde. Speelden vóór Kraftwerk artiesten op instrumenten, na Kraftwerk was muziek in sommige gevallen een prestatie van ‘musikarbeiter’ én machines. In het huidige tijdperk, waarin door DJ’s en producers complete albums met een computer worden samengesteld, is die visie op muziek bijna niet meer weg te denken.

Kraftwerk bestaat inmiddels meer dan 40 jaar, maar maakte sinds Autobahn slechts zes échte albums. Deze albums werden, samen met greatest hitsalbum The Mix, in 2009 gebundeld in de boxset Der Katalog. Ter promotie van die catalogus geeft de band al jaren in verschillende steden concertreeksen, waarbij iedere avond één album centraal staat. Kraftwerk doet dat over het algemeen niet in reguliere concertzalen, maar in musea zoals het MoMa (New York), Tate Modern (London) en Fondation Louis Viton (Parijs). In Nederland wilde de band graag in Filmmuseum EYE of het Rijksmuseum spelen, maar omdat beide gebouwen niet beschikbaar waren is uitgeweken naar poptempel Paradiso. Met die zaal heeft de formatie sowieso een bijzondere band, omdat men daar meer dan 30 jaar geleden voor de allereerste keer succesnummer Trans Europe Express liet horen.

Wij woonden de zevende van de acht shows bij, de show die in het teken zou staan van overzichtsalbum The Mix. The Mix werd in 1991 uitgebracht onder druk van de platenmaatschappij, die graag een Greatest Hitsalbum van Kraftwerk wilde uitbrengen. Kraftwerk was hier aanvankelijk tegen – de formatie zag zichzelf als een formatie die vooruitkeek, en niet als een die terugkeek – maar ging uiteindelijk toch overstag. Enige voorwaarde, de band wilde dan wel de nummers kunnen aanpassen aan de huidige tijd.

Resultaat? Alle tracks gingen compleet op de schop en The Mix werd eerder een moderne herinterpretatie van de bekende Kraftwerknummers dan een verzameling van Kraftwerks grootste hits. Die herinterpretaties waren bij vlagen best aardig (Trans Europe Express, Radioactivity, The Robots, Pocket Calculator), maar haalden het vaak niet bij de originelen. Omdat het tempo in de meeste gevallen wat was opgeschroefd werd The Mix uiteindelijk toch behoorlijk invloedrijk; het werd de basis van de legendarische liveshow van de Duitsers. Toch werd in de drieëntwintig jaar sinds The Mix voor het podium het één en ander aangepast en gefinetuned en werden wat originele effecten én moderne mogelijkheden meegenomen in de uiteindelijke livecomposities. Het gevaar van deze zevende avond is dus dat Kraftwerk in de door hen zo vermaledijde achteruitkijkspiegel terug gaat kijken op de toekomstversies die zij in 1991 maakten van hun oudere klassiekers. Volgt u het nog? Dan kunnen we naar Paradiso.

Daar binnengekomen valt gelijk op wat een professionals de heren van Kraftwerk zijn. Een groot doek scheidt het podium van de gasten. Wanneer de brilletjes dan opmogen en het doek opzij gaat zien we een compleet voor de heren aangelegd podium en horen we een compleet nieuw (3D) geluidssysteem. De eerste tonen die we daardoorheen horen zijn al sinds de start van Kraftwerks huidige liveshow hetzelfde. ‘Meine Damen und Herren, Ladies and Gentleman, Heute Abend, Die Mensch Machine, KRAFTWERK”.

Als het licht dan aangaat zien we voor het eerst het podium. Dat is precies zo minimalistisch als je van Kraftwerk mag verwachten; vier heren, vier relatief kleine keyboardkastjes en één enorm scherm waarvandaan de 3D producties soms letterlijk op je afvliegen. Mijn Kraftwerkontgroening is een compleet nieuwe muziekervaring, waarbij ik de eerste vijftien minuten niet weet waar ik moet kijken door de duizelingwekkende 3D-effecten, perfect afgestemd op de live met chirurgische precisie samengestelde nummers. De totaalervaring van een Kraftwerkshow is als een kijkje in de toekomst van het muziektheater, inclusief in de zaal landende UFO’s en geluid dat van alle kanten op je afkomt.

Omdat andere concerten niet door mij zijn bezocht is de show moeilijk te positioneren tussen de overige zeven avonden, maar de The Mix-show van vanavond staat in het teken van de grootste hits van de Duitsers. Veel nummers in de opening komen oorspronkelijk van Computer Welt, waarvan naast Numbers ook The Mix’ grootste ontdekking Dekatu/Pocket Calculator al vroeg voorbij komt. Die nummers zijn, wellicht onder invloed van het The Mix-thema, flink veranderd ten opzichte van de originelen.

Natuurlijk komt ook Autobahn al snel voorbij. De formatie kiest vanavond voor een behoorlijk lange versie van het nummer, dat volgens trouwe bezoekers op de andere avonden vrij kort is uitgevoerd. Autobahn is in alles een uitstekend voorbeeld van de wijze waarop Kraftwerk vandaag te werk gaat. Langzaam maar zeker wordt het nummer opgebouwd, precies op de momenten dat de dynamiek daarom vraagt wordt overgegaan naar een volgend stuk en dat alles lijkt de gebeuren zonder dat de bandleden onderling enig contact hebben. Ondertussen loopt er keurig een 3D-visual mee van typische Duitse auto’s op een Autobahn. Uiteindelijk draait de Kraftwerkmachine van de snelweg af en stopt het nummer bij het bordje dat aangeeft dat de snelweg is verlaten. Precies zoals het hoort in het Kraftwerkuniversum, het sterven naar synergie tussen – om maar eens met Bowie te spreken – Sound and Vision én – om maar eens met Kraftwerk te spreken – Mensch und Machine.

Het kiezen voor The Mix blijkt voor de minder hardcore Kraftwerkfan een goede zet. De heren nemen ruim de tijd om de grootste hits lang uit te spannen. We horen complete versies van Trans Europe Express, The Robots – waarbij de heren zijn vervangen door de befaamde Kraftwerkrobots – en Tour de France en we belanden zelfs in een trippy versie van Expo 2000,  de korte jingle voor de organisatie van de Wereldtentoonstelling in Hannover (2000), waarvoor meer dan 200.000,- aan productiekosten door Kraftwerk werd gefactureerd. Zo blijft de Kraftwerktrein heerlijk doordenderen, zonder dat op enig moment echt duidelijk wordt wat de heren op het podium precies doen. Frontman (en de enige échte overgebleven Kraftwerker) Ralf Hütter verzorgt de vocalen en tikt de melodielijnen in op de synthesizer die hij voor zich heeft staan. De percussie- en baslijnen komen grotendeels op het conto van de heren Hilpert en Schmitz, twee zogenoemde sound engineers of – in Kraftwerktaal – musikarbeiters. Tot slot is Falk Grieffenhagen helemaal rechts van het podium opgesteld. Hij is verantwoordelijk voor de visuals, maar wordt door Hütter sinds 2013 ook op het podium gezet, om te laten zien dat het écht gaat om de combinatie tussen geluid en projecties.

Mijn persoonlijke favoriet, Radioactivity, is vanavond richting het einde van de show gepositioneerd. Alles aan dat nummer straalt horror uit; de geigerteller aan de start, de morsecode die ons R-A-D-I-O-A-C-T-I-V-I-T-Y voorspelt, maar ook de bijna Robotische wijze waarop Radioactiviteit wordt toegezongen door Hütter (die zingt overigens zelfs in het Japans!). Het is interessant dat we vanavond een combinatie van het origineel en de The Mix-versie van dit nummer te horen krijgen, omdat het nummer op The Mix ineens een complete plottwist kreeg. Het nummer was een stuk sneller en voorzien van een dampende (techno)baslijn. Maar belangrijker nog was de plaat ineens omgevormd tot een aanklacht tegen nucleaire energie, waarin gesproken werd van ‘stop radioactivity’, ‘contaminated population’ en waarop als centrale hook de namen van vier grote kernrampen werden gebruikt (Chernobyl, Harrisburg, Sallafield en – ietwat omstreden – Hiroshima, vaak vervangen door Fukushima). Misschien komt het omdat het uiteindelijk verreweg de meest geslaagde Mix-remix is, misschien door het politiek geladen thema of de ruimte voor improvisatie, maar vanavond lijkt Radioactivity het absolute hoogtepunt van de show.

Traditioneel sluit Kraftwerk af met Musique non stop, waarbij de bandleden één voor één het podium verlaten tot uiteindelijk alleen de machines nog geluid produceren. Zo sluit Kraftwerk de lange show af op een al even stijlvolle manier als die show begon. Vervelen deed het geen minuut, mede doordat de indrukken dankzij de 3D-bril letterlijk om je oren vlogen. Hoe je deze show verder moet beoordelen? Ik heb eigenlijk geen enkel idee. Op de meeste basiscriteria van een muziekconcert scoort Kraftwerk natuurlijk zwaar onvoldoende.  Er is niet te zien wie wat doet, er is zeer weinig ruimte voor improvisatie, Kraftwerk krijgt een nul voor publieksparticipatie, niet alles wat de band doet lijkt live te zijn en de heren hebben minder uitstraling dan een stofzuiger uit grootmoeders tijd.

En toch, ondanks dat, was het waanzinnig. De tijdloze composities, de minimalistische aankleding, de next-gen visuals, het totaal overdonderde bebrilde publiek; werkelijk overal is over nagedacht en alles leek te kloppen. Conclusie? Anno 2015 is een show van Kraftwerk haar tijd nog steeds ver vooruit. Muziek als onderdeel van een grotere kunstcompositie, waarin mens én machine het uiterste in elkaar naar boven proberen te halen. Kraftwerk gaat volledig voorbij aan muziek en tovert Paradiso om tot een adembenemend driedimensionaal totaalkunstwerk. Dat is griezelig fascinerend en nog steeds een volstrekt unieke muziekervaring.